تاریخچه حسابداری در جهان
حسابداری در جهان نزدیک به ۶۰۰۰ سال قدمت دارد و تاریخ نخستین مدارک کشف شده حسابداری به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد. تاریخچه حسابداری در ایران نیز به نخستین تمدن‌هایی بر می‌گردد که در این سرزمین پا گرفت، و مدارک حسابداری بدست آمده با ۲۵ قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان است. در طول تاریخ، روش‌های حسابداری متنوع و متعددی برای اداره امور حکومتی و انجام دادن فعالیتهای اقتصادی ابداع شد، که در پاسخ به نیازهای زمان، سیر تحولی و تکاملی داشته است.
ممیزی املاک در تمدن ساسانی (در جریان اصلاحات انوشیروان، به منظور تشخیص مالیات‌های ارضی، کلیه زمینه‌ای مزروعی کشور ممیزی و مشخصات آن از جمله مساحت، نوع زمین و نوع محصول در دفتری ثبت می‌گردید) و تکامل حسابداری برای نگهداری حساب درآمد و مخارج حکومتی در دوران سلجوقیان نگارش اعداد را به صورت علایمی کوتاه شده از نام اعداد عربی، حساب سیاق می‌نامند.
حسابداری سیاق که احتمالا در دوران سلجوقیان تکامل یافته، روشی است که بر اساس آن، حساب جمع و خرج هر ولایت در دفتر مربوط به آن ولایت ثبت و در عین حال یک دفتر اصلی در مرکز نگهداری می شد که خلاصه جمع و خرج هر ولایت به طور جداگانه در صفحات مربوط، در آن به خط سیاق نوشته می‌شده است. این روش در دوران قاجاریه تکمیل شد و کتب خمسه (دفاتر پنج گانه) برای گروه‌های عمده مخارج نیز نگهداری می‌شد و نگهداری حساب فعالیتهای بازرگانی به حساب سیاق، نمونه‌های بارز و پیشرفته آن است.
حسابداری نوین
با این حال حسابداری نوین (دو طرفه) همانند بسیاری از دانش‌های کاربردی دیگر، به همراه ورود فرآورده‌های صنعتی و رسوخ موسسات و شرکت‌های خارجی به ایران راه یافت و در جریان تحولات اقتصادی -اجتماعی صد سال گذشته با پیدایش سازمان‌های جدید دولتی و خصوصی و دگرگونی شیوه‌های تولید و توزیع بسیار پیشرفت کرد.
حسابداری با تمدن همزاد است و به اندازه تمدن بشری قدمت دارد. در تمدن‌های باستانی بین‌النهرین که قسمت اعظم ثروت‌های جامعه در اختیار فرمانروا یا فرمانروایان بود. معمولا کاهنان که قشر ممتازی را در سلسله مراتب اجتماعی تشکیل می‌دادند و ظیفه نگارش را بطور اعم و نگهداری حساب درآمدها و ثروت‌های حکومت را بطور اخص به عهده یا در واقع در انحصار داشتند و در عین حال به ثبت برخی از معاملات شهروندان نیز می‌پرداختند، از جمله در تمدن باستانی سومر نظام مالی جامعی برقرار بود و کاهنان سومری علاوه بر نگهداری حساب درآمدهای حکومتی، به نحوی موجودی غلات، تعداد دام ها و میزان املاک حکومتی را محاسبه می‌کردند.
نخستین مدرک کشف شده حسابداری در جهان، لوحه‌های سفالین از تمدن سومر در بابل (Babylon) است و قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد. مدارک و شواهد بدست آمده از تمدن باستانی مصر (۵۲۵-۵۰۰۰ ق.م) حکایت از آن دارد که در اجرای طرح‌های ساختمانی این تمدن، نوعی کنترل حسابداری برقرار بوده که بهره‌گیری از نیروی کار هزاران هزار نفر را در امر ایجاد بنا و حمل و نقل مصالح ساختمانی در تشکیلاتی منظم، میسر کرده بود، از تمدن مصر در دورانی که یونانیان و رومیان بر آن تسلط داشتند نیز مجموعه های متعددی از حساب‌های نوشته شده بر پاپیروس باقی مانده است. شواهد و مدارک به دست آمده از یونان باستان نیز حکایت از استقرار کنترل‌های حسابداری دارد. از جمله حساب معبد پارتنون در لوحه‌های مرمرین آکروپولیس حک و بخشی از آن هنوز هم باقی است.
سکه به عنوان واحد پول حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد در لیدی (Lydia) ابداع گردید. (لیدی سرزمینی باستانی است که در آسیای صغیر، کنار دریای اژه بین میزی (Mysia) و کاری(Caria) قرار داشت. کرزوس (Croesus) آخرین پادشاه آن از کوروش شکست خورد و به سرعت در تمدن‌های آن زمان رواج یافت. در عصر هخامنشی، نظام مالی و پولی (نظام پولی بدیعی توسط داریوش اول بر پایه طلا و نقره با رابطه مبادله ثابت پایه‌گذاری شد و سکه داریک به وزن ۸.۴۱ گرم در مقابل ۲۰ سکه نقره به نام “شکل” هر یک به وزن ۵.۶ گرم مبادله می‌شده است و بنابراین رابطه تبدیل طلا به نقره ( ۳/۱ ۱۳) جامع و منسجمی بر قرار بوده و حساب درآمدها و مخارج حکومت به ریز و به دقت ثبت و ظبط و نگهداری می شد.
در رم و یونان باستان حسابداری پیشرفته‌ای وجود داشته و نوعی حساب جمع و خرج تنظیم می‌شد. یک جمعدار، یک مامور دولت و یا شخصی که محافضت پول یا دارایی دیگری به او محول بود؛ در مقاطعی از زمان حساب خود را به اربابش پس می‌داد. برای این کار رو فهرست تفصیلی از دریافت‌ها و پرداخت‌ها بر حسب پول، وزن یا مقیاس دیگری تهیه می‌شد که جمع آن دو مساوی بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختی، کالای فروخته شده و یا به مصرف رسیده در طول یک دوره بعلاوه مانده پول و کالایی بود که نزد جمعدار باقی مانده و باید به ارباب تادیه می‌شد. این نوع حسابداری تا قرون وسطی ادامه یافت.
همانطور که ملاحظه فرمودید، حسابداری باستانی تنها جنبه‌های محدودی از فعالیتهای مالی را در بر می‌گرفت و یا سیستم جامعی که کلیه عملیات مالی حکومت را ثبت و ضبط کند و یا به نگهداری حساب معاملات تجاری بپردازد، فاصله بسیاری داشت.
تاریخچه حسابداری در رنسانس
از دوران باستان تا اواخر قرون وسطی تغییری اساسی در جهت تبدیل حسابداری به یک سیستم جامع صورت نگرفت و تنها پیشرفت قابل ذکر گسترش دامنه نگهداری حساب برای عملیات گوناگون حکومت‌ها و اشخاص بود. از اوایل قرن سیزدهم دولت – شهرها و یا شهر- جمهوری‌های کوچکی خارج از سلطه پادشاهان و خوانین فیودال در ایتالیای کنونی پا گرفت که فضای سیاسی- اقتصادی مناسبی را برای رشد سوداگری فراهم آورد. بدین معنی که در این جمهوری‌های کوچک هیچ مانعی در راه تجارت آزاد، حتی تجارت با سرزمین‌های دور دست وجود نداشت و استفاده از سرمایه به صورت سرمایه مولد یا سرمایه تجاری مانند کشتی‌ها و سایر وسایل بازرگانی امکان پذیر و متداول بود. علاوه بر این، با رونق داد و ستد، پول در مبادلات تجاری نقش گسترده یافت و اقتصاد پولی رواج یافت.
در قرون سیزدهم و چهاردهم همزمان با رشد بازرگانی، صنعت و بانکداری، پیشرفت زیادی در تکنیک نگهداری حساب بوجود آمد. بزرگتر شدن اندازه موسسات، رواج معاملات نسیه و استفاده از عوامل متعدد در کسب و کار موجب شد که دیگر یک شخص به تنهایی نتواند امر موسسه بزرگی را اداره کند و این امر ابداع سیستم حسابداری کاملتری را ضروری ساخت. گمان می‌رود که کاربرد قاعده جمع و خرج در مورد حساب صندوق نخستین گام در راه پیدایش سیستم نوین بوده باشد.
بدین معنی که صندوقدار در ازای وجوهی که دریافت کرد بدهکار و در مقابل مبالغی که می پرداخت بستانکار می شد. این قاعده در مورد حساب‌های مشتریان نیز بکار می‌رفت و آنان در ازای وجوهی که قرض می‌گرفتند و یا کالایی که به نسیه می‌خریدند بدهکار و در مقابل وجوهی که می‌پرداختند بستانکار می‌شدند و بدین ترتیب مانده حساب آنها معین می‌شد. همین قاعده در مورد نگهداری حساب بستانکاران نیز بکار می‌رفت. در نیمه قرن سیزدهم حسابداران ایتالیایی متوجه این نکته شدند که دریافت پول از یک بدهکار دو ثبت را ضروری می‌سازد. جنبه دریافت پول که باید در حساب صندوق ثبت شود و جنبه پرداخت پول که باید در حساب شخصی پرداخت کننده پول ثبت گردد. در اوایل قرن چهاردهم دو اصطلاح بدهکار و بستانکار، یعنی دو واژه ایتالیایی دادن(dare) و گرفتن(avere) کاملا متداول گردید. پیشرفت تازه در قرن چهاردهم ابداع شکل دو طرفه حساب بود که در سمت چپ اقلام بدهکار و در سمت راست اقلام بستانکار، نوشته می‌شد و با این کار چگونگی ثبت‌ها آشکار می‌گردید.
حسابداری جنسی با نگهداری حسابی جداگانه برای هر محموله از کالای خریداری شده آغاز گردید و هر حساب در ازای خرید یک محموله کالا بدهکار و در مقابل حساب فروشنده یا حساب نقد بستانکار می‌شد.
سپس با فروش هر مقدار از کالای یک محموله، حساب مربوطه بستانکار و در مقابل حساب مشتری یا حساب نقد، بستانکار می‌گردید تا اینکه تمامی اجناس یک محموله به فروش برسد. این کار یعنی بدهکار کردن حساب هر محموله از کالای خریداری شده به قیمت خرید و بستانکار کردن آن به قیمت فروش معمولا تفاوتی را ایجاد می‌کرد که به حساب سود و زیان نقل می‌شد. بدین ترتیب سیستم دفتر داری دو طرفه به آرامی و در پی مجموعه‌ای از ابداعات پیاپی در فاصله سال‌های ۱۲۵۰-۱۳۵۰ میلادی در چند جمهوری کوچک ایتالیا زاده شد و تکامل یافت و شهرهای فلورانس، و نیز و جنوا پیشرو این تحول بودند. برخی از صاحب نظران دفاتر حساب بجا مانده از سال‌های ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۹ را نخستین دفاتر جساب دو طرفه کامل می‌دانند. برخی دسگر حساب دو طرفه کاملا متوازنی را که در سال ۱۳۴۰ میلادی توسط پیشکار (steward) شهر جنوا (Genoa) تنظیم گردیده است. نحستین نمونه کامل دفاتر حساب دو طرفه ذکر می‌کنند. در هر حال، در آستانه قرن پانزدهم میلادی در ایتالیا و دیگر کشورهای اروپایی، سیستم دفترداری دو طرفه بکار رفته است.
گسترش فن دفترداری دو طرفه به سراسر اروپا مرهون انتشار کتاب ریاضیاتی است که لوکا پاچیولی (Luca Pacioli ) به سال ۱۴۹۴ تالیف کرده است. پاچیولی کشیشی بود که در دانشگاه‌های جمهوری‌های پروجا، ناپل، پیزا و فلورانس ریاضیات تدریس می‌کرد و با اندیشمندان بزرگ هم عصر خود از جمله پیرو دلا فرانسسکا( Piro (della francedca، لیون باتیستا آلبرتی (Leon Battista Alberti) و لیوناردو داوینچی (Leonardo da Vinci) دوستی نزدیک داشت. مطالب کتاب ریاضیات مزبور را پاچیولی نوشت و شکل‌های آن را داوینچی ترسیم کرد.
پاچیولی اهمیت کاربرد پول را بعنوان مقیاس مشترک سنجش اقلام مختلف به درستی دریافته بود و بر لزوم تاریخ گذاری معملات و عطف متقابل دفاتر به یکدیگر تاکیدی بجا داشت. با این حال، وی درباره دوره مالی، تهیه تراز آزمایشی، تهیه صورت سود و زیان، بستن حساب سود و زیان به حساب سرمایه و تهیه ترازنامه مطلبی ندارد و تنها درباره طرز بستن و لزوم موازنه کردن حساب‌ها به هنگام نقل حساب‌ها از دفاتر قدیمی به دفاتر جدید توضیحات نسبتا کاملی داده است. همچنین پاچیولی بین اموال شخصی تاجر و اموال تجارتخانه تمایزی نگذاشته و درباره نگهداری حساب دارایی‌های ثابت نیز مطلبی ندارد.
رساله پاچیولی (که او را پدر حسابداری می نامند) به علت سادگی، روانی و ارزش‌های عملی در طول قرن‌های پانزدهم و شانزدهم به اغلب زبان‌های اروپایی ترجمه شد و حسابداری دو طرفه تا اواخر قرن هفدهم در اغلب کشورهای اروپایی رواج یافت.
از قرن شانزدهم تا اوایل قرن نوزدهم تحول بنیادی در حسابداری بوجود نیامد، تنها تغییر اساسی تیوری جدیدی بود که توسط استوین (Simon Stevin) هلندی در اواخر قرن شانزدهم عنوان شد. بر اساس این تئوری در هر معامله در مقابل هر بدهکار باید یک بستانکار وجود داشته باشد. استوین همچنین ضرورت تفکیک اموال موسسه را از اموال شخصی صاحب سرمایه مطرح و لزوم نگهداری حسابی جداگانه برای سرمایه را نیز عنوان کرد. تغییرات دیگری که در این فاصله در دفتر داری رخ داد عبارت بود از ایجاد ستون‌های فرعی در دفاتر روزنامه و کل، منسوخ شدن دفتر باطله و جایگزینی اسناد و مدارک مربوط به معاملات (مانند فاکتور خرید و فروش) به جای آن. حسابداری جنسی نیز در این فاصله بهبود یافت و سود و زیان هر محموله محاسبه و به حساب سود و زیان نقل می‌گردید. تا سال ۱۸۰۰ میلادی موازنه کردن حساب‌ها در پایان سال، تهیه صورت سود و زیان و ترازنامه معمول شد اما جز برای نگهداری سوابق فعالیتهای موسسه استفاده دیگری نداشت.
سیستم دفتر داری دو طرفه که گوته (Goethe) اندیشمند بزرگ آلمانی آن را یکی از زیباترین ابداعات بشری می‌داند، مجموعه منسجمی را فراهم آورد که کلیه معاملات و رویدادهای مالی ثبت، سود هر فعالیت تجاری تعیین و اموال شخصی تاجر از اموال تجارتخانه یا موسسه تجاری تفکیک گردید.
ابداع و تکامل سیستم دفتر داری دو طرفه اولا سوداگری‌های بزرگ مانند فرستادن کشتی‌های عظیم حامل کالاهای گوناگون به نقاط مختلف جهان را با مشارکت بازرگانان و افراد متعدد، تسهیل کرد، زیرا با کاربرد آن سرمایه‌گذاری هر یک از مشارکت کنندگان در یک فعالیت سوداگرانه که معمولا به صورت کالا و اجناس گوناگون بود به سهولت بر حسب پول (سکه) اندازه‌گیری و حساب آن جداگانه نگهداری می‌شد و در خاتمه فعالیت نیز کالا و طلا و نقره‌ای که کسب شده بود، بر حسب پول قابل تقویم و محاسبه می‌شد و در نتیجه تعیین سهم هر یک از مشارکت کنندگان از کل درآمد حاصل به سادگی امکان پذیر می‌گردید. ثانیا حسابداری دو طرفه، با فراهم ساختن امکان تفکیک اموال شخصی تاجر از اموال تجارتخانه، تشکیل شرکت‌های تجارتی را با مشارکت چند نفر عملی کرد، زیرا با کاربرد آن، نگهداری حساب جداگانه سهم‌الشرکه هر یک از شرکا در سرمایه شرکا امکان پذیر و سهم آنان از کل دارایی شرکت و منافع حاصل از فعالیت تجاری قابل اندازه‌گیری و محاسبه شد. این امکان، مشارکت صاحبان سرمایه‌ای را که خود به کار تجارت نمی‌پرداختند نیز عملی ساخت و بدیت ترتیب رشد و توسعه بنگاه‌ها و موسسات تجاری را تسریع کرد.
به رغم تحولات شگرف اقتصادی، اجتماعی و دگرگونی و پیچیدگی و توسعه معاملات و سازمان‌های تجارتی از قرن شانزدهم تا عصر حاضر، عناصر اصلی سیستم دفترداری دو طرفه همچنان بدون تغییر باقی مانده است. دلیل بقای این سیستم در طول پنج قرن در سادگی اصول، انعطاف پذیری و قابلیت ان در ثبت، انتقال و گزارش اطلاعات بسیار متنوع، در قالب صورت‌های مالی قابل رسیدگی است.
تاریخچه حسابداری در انقلاب صنعتی
سیستم ثبت دو طرفه که به اعتبار ابداع ان در ایتالیا، سیستم حسابداری ایتالیایی نیز نامیده می‌شود به سرعت در سراسر اروپا رواج یافت و در طول قرن هجدهم تقریبا کلیه موسسات مالی و تجاری بزرگ، این شیوه حسابداری را بکار می‌بردند اما اروپای قرن هجدهم آبستن تحولاتی شگرف بود. انقلاب صنعتی در نیمه دوم این قرن آغاز و تا پایان نیمه اول قرن نوزدهم تداوم یافت و تحولات و تغییرات وسیع اقتصادی و اجتماعی را در پی داشت. این تحول بنیادین بر تمامی عرصه‌های زندگی فرعی و اجتماعی مردم اروپا اثر گذاشت و مناسبات اقتصادی اجتماعی و سیاسی جوامع اروپایی را دگرگون کرد و از طریق این قاره به سراسر جهان راه یافت و آثار مفید و زیان بار بسیاری به جای گذاشت. بارزترین عرصه تحول در انقلاب صنعتی، قرار گرفتن ماشین در خدمت تولید بود که شیوه تولید را از تولید دستی به تولید کارخانه‌ای متحول کرد. پیدایش و رشد کارخانه‌های بزرگ و کوچک با توانایی ساختن کالاهای همسان به مقدار زیاد، از یک سو به زوال صنایع دستی، روستایی و خانگی در مدت کوتاهی انجامید و از سوی دیگر، رقابت بین کارخانه داران را ایجاد کرد. حسابداری صنعتی ابتدا بیشتر به گزارش بهای تمام شده محصولات بر مبنای اطلاعات مالی گذشته تاکید داشت و در پیش بینی اینده از حدس و گمان فراتر نمی‌رفت.
اما بزرگتر شدن کارخانه‌ها و پیچیده‌تر شدن روش‌های تولید و در نتیجه افزایش تولیدات، رقابت بین واحدهای صنعتی را برای تسلط بر بازارهای پیوسته ملی و همچنین رقابت در عرضه تولیدات به بازارهای جهانی تشدید کرد و اداره موسسات بزرگ پیچیده به پیدایش مفهوم مدیریت علمی انجامید. مدیریت علمی، روش برخورد منظم و منطقی با مسایل به منظور یافتن بهترین راه برای انجام هر کار است. وجود رقابت، نیاز به آگاهی از بهای تمام شده محصول را ایجاب نمود و در پاسخ به این ضرورت نوعی دفتر داری صنعتی یا دفتر داری هزینه‌یابی که بعدها حسابداری صنعتی نامیده شد، ابداع گردید.
علاوه بر این، در گذر زمان تکنیک‌های گزارش اطلاعات مالی برای تصمیم گیری‌های مدیریت تکامل یافت و با ارائه و توضیح مدل‌های مقداری، امکان اتخاذ تصمیمات درست بر اساس اطلاعات موجود، تسهیل گردید. امروزه این رشته از حسابداری به معنای اعم حسابداری مدیریت نامیده می‌شود.
بازار سرمایه و شرکت‌های سهامی
با بزرگتر شدن شرکت‌ها نیاز به توسعه و همچنین سرمایه بیشتر احساس شد. لذا با بهره‌گیری از دو دستاورد بزرگ و مفید سرمایه‌داری صنعتی یعنی سازماندهی و همکاری، موجبات رشد، توسعه و تکامل شرکت‌های سهامی فراهم و با سازمان یافتن بازار سرمایه، تامین مالی طرح‌های بزرگ صنعتی امکان‌پذیر شد.
بازار سرمایه و شرکت‌های سهامی این امکان را فراهم آورد که تعداد زیادی از صاحبان سرمایه، با سرمایه‌های کوچک و بزرگ در یک واحد اقتصادی مشارکت کنند و به این ترتیب مشکلات تامین سرمایه‌های کلان برای ایجاد ساختمان، خرید ماشین آلات و احداث تاسیسات یک کارخانه بزرگ یا طرح بزرگ صنعتی برطرف گردید. در عین حال، محدودیت مسولیت صاحبان سهام به مقدار سرمایه‌ای که در شرکت گذاشته‌اند و قابلیت انتقال سهام، به رونق سرمایه‌گذاری و گسترش بازارهای سازمان یافته سرمایه انجامید.
در ادامه فرآیند رشد و توسعه شرکت‌های سهامی، هیئت مدیره شرکت‌های سهامی بزرگ، کار مدیریت اجرایی را به مدیران موظفی که برای اداره امور شرکت بر می‌گزینند محول و خود به تعیین خط مشی‌های اجرایی شرکت و نظارت بر کار مدیران می‌پردازند. این تحول، گروه تازه‌ای از مدیران کار آزموده حرفه‌ای را پدید آورد که در سرمایه موسساتی که اداره می‌کنند سهمی ناچیز دارند یا اصولا سهمی ندارند، بدین ترتیب غالبا مدیریت موسسات از مالکیت آنها تفکیک و متمایز گردید. سازمان جدید سرمایه، نقش شرکت‌های سهامی و بورس‌های اوراق بهادار بعد تازه‌ای به حسابداری بخشید و آن لزوم ارایه گزارش‌های مالی به سهام داران برای آگاه کردن آنان از چگونگی اداره سرمایه‌هایشان، ارزیابی عملکرد و سنجش کارایی مدیران و گردانندگان شرکت و بالاخره آینده سرمایه گذاریشان بود.
حسابداری حرفه‌ای و حسابرسی
افزایش موارد استفاده و شمار استفاده کنندگان از اطلاعات مالی، وظیفه حسابداران را از رفع نیازهای معدودی صاحب سرمایه به پاسخگویی به نیازهای مراجع و گروه‌های متعدد ذی‌نفع و ذی‌علاقه، ارتقا داد و به آن نقشی اجتماعی بخشید. وظیفه نوین حسابداری را حسابداران شاغل در موسسات نمی‌توانستند به تنهایی انجام دهند زیرا وجود رابطه استخدامی مستقیم آنان را به پذیرش نظرات مدیران واحدهای اقتصادی در تهیه صورت‌های مالی ناگزیر می‌کرد و از طرفی اشتغال آنان در موسسات، نوعی جانب داری طبیعی از آن موسسات را در پی داشت. حال آنکه صورت‌های مالی باید نیازهای گروه‌های مختلف استفاده کننده با علایق و منافع متفاوت و احتمالا متضاد را برطرف می‌کرد. برای آنکه گروه‌های مختلف استفاده کننده بتوانند به صورت‌های مالی تهیه شده توسط موسسات اعتماد بیشتری نمایند، حسابداران خبره‌ای انتخاب شدند و وظیفه یافتند که با رسیدگی به مدارک اسناد و حساب‌ها هرگونه تقلب و سوء استفاده را کشف و نسبت به صورت‌های مالی بی‌طرفانه اظهار نظر کنند و این کار حسابرسی نامیده شد. حسابرسی به معنای عام یعنی رسیدگی به حساب‌ها از لحاظ کشف تقلب و سو استفاده سابقه طولانی دارد و در طول تاریخ همیشه نوعی حسابرسی در موسسات دولتی و خصوصی وجود داشته است، اما حسابرسی به معنای نوین یعنی رسیدگی و اظهار نظر نسبت به صورت‌های مالی به دنبال رشد و پیدایش شرکت‌های سهامی که در آن مسولیت سهامداران محدود به مقدار سرمایه‌ای بود که در شرکت گذاشته بودند، بوجود آمد و زادگاه آن انگلستان است.
اما تغییر شگرفی که اکنون در جریان است، تحول حسابرسی از حسابرسی مالی به حسابرسی جامع است که در آن علاوه بر رسیدگی و گزارش نسبت به صورت‌های مالی واحد مورد رسیدگی، عملیات و معاملات آن از لحاظ رعایت سیاست‌های مقرر شده توسط مراجع تصمیم گیرنده (مانند مجمع عمومی) و رعایت قوانین و مقررات حاکم بر فعالیت واحدهای اقتصادی رسیدگی می‌شود و کارایی مدیریت واحد مورد رسیدگی از لحاظ چگونگی استفاده از منابع موجود و نحوه اجرای برنامه و عملیات ونتایج حاصل از آن سنجیده و گزارش می‌شود. این گونه حسابرسی که جنبه اخیر آن حسابرسی مدیریت نامیده می‌شود عمدتا در مورد شرکت‌های بزرگ که منابع کلان و حیطه فعالیت گسترده‌ای دارند و مدیریت آن از مالکیت سرمایه جداست در پاسخ به ضرورت ارزیابی عملکرد مدیریت این گونه موسسات توسط متخصصین با صلاحیت (حسابداران و متخصصان رشته‌های دیگر) اجرا می‌شود و چشم انداز تکامل حسابداری حرفه‌ای است.