وقتی مقاله‌ای علمی می‌نویسیم، یکی از سؤالات رایج این است: چاپ این مقاله چقدر هزینه دارد؟
درحالی‌که برخی تصور می‌کنند همه مجلات پولی هستند یا بالعکس، واقعیت این است که هزینه چاپ مقاله به عوامل مختلفی بستگی دارد و آگاهی از این عوامل می‌تواند از سردرگمی، اتلاف وقت و حتی سوءاستفاده مالی جلوگیری کند.
در این مقاله، بدون تمرکز بر اعداد و قیمت‌ها، به‌صورت آموزشی توضیح می‌دهیم که هزینه چاپ مقاله چگونه تعیین می‌شود، در چه مواردی نیاز به پرداخت هست و چه نکاتی را باید در این مسیر بدانید.
مجلات رایگان، پولی و Open Access چه تفاوتی دارند؟
مجلات رایگان:
در این مجلات، نویسنده بابت چاپ مقاله هیچ مبلغی پرداخت نمی‌کند. معمولاً مجلات علمی پژوهشی داخلی، دانشگاهی و برخی مجلات Scopus یا ISI نمایه‌شده در پایگاه‌های دولتی، رایگان هستند. اما معمولاً زمان داوری و چاپ در این مجلات طولانی‌تر است.
مجلات پولی (APC – Article Processing Charge):
این مجلات، به‌خصوص در حوزه Open Access، برای پردازش، داوری، و انتشار سریع مقاله هزینه دریافت می‌کنند. مبلغ بسته به اعتبار مجله، نمایه آن، و سیاست ناشر متغیر است.
مجلات جعلی (Predatory Journals):
مجلاتی که فقط برای دریافت پول تأسیس شده‌اند و داوری واقعی انجام نمی‌دهند. تشخیص این مجلات بسیار مهم است و باید از آن‌ها پرهیز شود.
چرا برخی مجلات هزینه چاپ دریافت می‌کنند؟
دلیل اصلی دریافت هزینه چاپ مقاله در مجلات Open Access این است که مقاله برای همه کاربران رایگان در دسترس قرار می‌گیرد، پس هزینه انتشار از نویسنده گرفته می‌شود.
هزینه‌هایی که ممکن است دریافت شوند:
- هزینه داوری سریع
- هزینه چاپ نهایی (Page Charges)
- هزینه گرافیک و فرمت‌بندی
- هزینه دسترسی آزاد (Open Access Fee)
بعضی از مجلات، پس از پذیرش مقاله، به شما گزینه پرداخت برای Open Access یا انتشار رایگان با دسترسی محدود ارائه می‌دهند.
چه عواملی روی هزینه چاپ مقاله تأثیر دارند؟
- نوع مجله: چاپ مقاله در مجلات داخلی یا بین‌المللی، دانشگاهی یا خصوصی
- نمایه مجله: ISI، Scopus، PubMed، ISC و…
- نوع دسترسی: رایگان، اشتراکی، Open Access
- مدت زمان داوری: معمولاً داوری سریع هزینه‌بر است
- کشور ناشر و سیاست مجله: مجلات برخی کشورها تعرفه‌های ثابتی دارند
- نوع مقاله: مقالات مروری، پژوهشی، یا مقاله با گرافیک و تصاویر بیشتر ممکن است هزینه بالاتری داشته باشند
چگونه قبل از ارسال مقاله، از وضعیت هزینه مطمئن شویم؟
قبل از ارسال مقاله، حتماً این مراحل را طی کنید:
مطالعه بخش “Instructions for Authors” یا “Author Guidelines” در سایت مجله
جستجوی عبارت‌های “Publication Fee”، “APC”، یا “Processing Charges”
در صورت ابهام، با بخش سردبیری مجله مکاتبه کنید
استفاده از منابعی مانند ژورنال یاب مجلات علمی پژوهشی برای یافتن مجلات معتبر و بررسی وضعیت هزینه‌ها
نکات مهم برای جلوگیری از سوءاستفاده و انتخاب نادرست مجله
مراقب باشید در دام مجلات جعلی نیفتید. این مجلات معمولاً:
- وعده چاپ فوری و قطعی می‌دهند
- ایمیل‌های ناشناس و غیررسمی ارسال می‌کنند
- هیچ فرآیند واقعی داوری ندارند
- فقط به دنبال دریافت پول هستند
هرگز صرفاً بر اساس قیمت پایین یا وعده چاپ سریع تصمیم نگیرید.
اگر مقاله شما ارزش علمی دارد، در مجله‌ای معتبر و با داوری واقعی چاپش کنید.
هزینه چاپ در مجلات نمایه‌شده (ISI، Scopus، ISC)
بسیاری از پژوهشگران تصور می‌کنند هر مجله ISI یا Scopus الزاماً هزینه چاپ دارد، اما این موضوع کاملاً به مدل انتشار مجله بستگی دارد، نه صرفاً نمایه آن.
مجلات ISI:
در بین مجلات نمایه‌شده در Web of Science، بسیاری از مجلات با ضریب تأثیر بالا (Q1، Q2)، به صورت Open Access فعالیت می‌کنند و در نتیجه هزینه انتشار مقاله را از نویسنده دریافت می‌کنند.
در مقابل، برخی مجلات ISI نیز وجود دارند که مدل اشتراکی (Subscription-based) دارند و از نویسنده هزینه‌ای نمی‌گیرند.
مجلات Scopus:
در Scopus نیز ترکیب متنوعی از مجلات رایگان و پولی وجود دارد. بسیاری از ناشران بزرگ مثل Elsevier، Taylor & Francis یا Wiley مجلات ترکیبی دارند که انتشار رایگان با دسترسی محدود یا انتشار Open Access با هزینه مشخص را پیشنهاد می‌دهند.
مجلات ISC:
بیشتر مجلات نمایه‌شده در پایگاه ISC، به‌ویژه در ایران، دانشگاهی و رایگان هستند.
بخش عمده‌ای از این مجلات توسط دانشگاه‌ها یا نهادهای پژوهشی داخلی پشتیبانی می‌شوند و هدف آن‌ها گسترش دانش، نه کسب درآمد است.
بنابراین پیش از ارسال مقاله، بهتر است مشخص کنید:
- مجله نمایه‌شده مورد نظرتان Open Access است یا اشتراکی
- هزینه چاپ چقدر است و در چه مرحله‌ای باید پرداخت شود (پیش از داوری یا پس از پذیرش)
- آیا هزینه صرفاً برای انتشار است یا شامل ویرایش، گرافیک یا ترجمه هم می‌شود
راهکارهایی برای کاهش هزینه چاپ مقاله
چاپ مقاله علمی ممکن است در برخی موارد هزینه‌بر باشد، اما با رعایت چند نکته هوشمندانه می‌توانید هزینه‌ها را به حداقل برسانید، یا حتی چاپ مقاله را کاملاً رایگان انجام دهید:
۱. انتخاب مجلات رایگان داخلی یا دانشگاهی:
بسیاری از مجلات معتبر علمی پژوهشی در ایران و حتی برخی مجلات بین‌المللی، هزینه‌ای بابت چاپ مقاله دریافت نمی‌کنند.
برای مثال، بسیاری از مجلات نمایه‌شده در ISC یا DOAJ رایگان هستند.
۲. انتخاب مجلات اشتراکی (غیر Open Access):
اگر نیاز به دسترسی آزاد عمومی به مقاله ندارید، می‌توانید مجلاتی را انتخاب کنید که مدل اشتراکی دارند و از نویسنده هزینه نمی‌گیرند.
۳. همکاری با اساتید یا پروژه‌های پژوهشی:
اگر با استاد راهنما، هیئت علمی یا پروژه‌های دانشگاهی همکاری داشته باشید، معمولاً چاپ مقاله تحت پوشش حمایت‌های مالی قرار می‌گیرد.
۴. استفاده از مجلات دارای تخفیف یا کمک‌هزینه:
برخی مجلات علمی، مخصوصاً مجلات با ناشران بین‌المللی، برای نویسندگان از کشورهای در حال توسعه تخفیف یا معافیت هزینه چاپ در نظر می‌گیرند.
۵. پرهیز از مجلات جعلی با وعده چاپ سریع:
چاپ مقاله در مجلات نامعتبر نه‌تنها اتلاف هزینه است، بلکه ممکن است باعث لطمه به رزومه علمی شما شود. مجلات واقعی و معتبر، حتی اگر رایگان نباشند، اعتبار و بازده علمی مشخصی دارند.
هزینه چاپ مقاله، مفهومی پیچیده و نسبی است که بسته به نوع مجله، سیاست ناشر و نوع دسترسی، می‌تواند صفر یا قابل‌توجه باشد.
مهم‌ترین نکته، آگاهی کامل پیش از ارسال مقاله است؛ با بررسی دقیق سایت مجله، دستورالعمل‌ها و سابقه انتشار، می‌توان بهترین تصمیم را گرفت.
اگر قصد دارید مقاله‌تان را در مجله‌ای معتبر و مناسب چاپ کنید، حتماً بررسی وضعیت هزینه و اعتبار مجله را جدی بگیرید.